[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zestawiano często z uwagami Bergsona o komizmie absurdalnym; por.
jest demoniczno-groteskowy, zaświadcza o pozornej wyższości człowieka
choćby I. Hassan, Thf Literaturę of Silejwe, New York 1967 s. 133 135.
nad naturą. Jest wyrazem świadomości, iż skazani na ciągle kieski, wciąż
Koncepcja Becketta nawiÄ…zuje w pewnym sensie do znanego
próbujemy je wyminąć i wyeliminować.
3*
37
byłoby przykłady te'rozciągnąć poza życie naukowe.
uchwycenie przeciwieństw nie doszłoby do skutku.
We wszystkich analogicznych przypadkach komizm
Niemniej niejednakowo przebiega ów proces w
angażowałby uczuciowo ośmieszającego tyleż samo,
wyróżnionych podukładach; najsilniej występuje w
co ośmieszanych.
I c i lic wyostrzając uchwycone sprzeczności, a w
W relacji drugiego typu obojętność również jest
swoistej formie zachodzi w II a z racji jakby
raczej rzadka. Komiczne jest wszakże to, co pozwala
zawieszenia kontroli logicznej. Prawdą jest, że
na przyjemnÄ… zabawÄ™ (Bergsonowska gra idej"),
śmiejący się wyzbyty jest najczęściej sympatii czy
wcale nie czysto intelektualną, zarówno twórcy jak
współczucia dla ośmieszanego, ale nieporozumieniem
jego adresatów. Komiczne jest także coś, co budzi
byłoby stwierdzenie, że pierwszy jest jedynie
zarazem smutek i melancholiÄ™, np. w utworach
chłodnym obserwatorem. Jeśli założenia powyższe są
Czechowa czy w Widmach wolności Bunuela, albo
trafne, niepodobna komizmowi przypisać
refleksję związaną z poczuciem dramatyzmu losów
postawy zawsze i wszędzie emocjonalnie nie-
ludzkich. Zmiejemy siÄ™ zatem na tle komizmu
zaangażowanej. We wszystkich podukładach
pobudzeni najczęściej nie tylko myślowo
pierwszej relacji śmiech z kogoś ma w zapleczu
(poznawczo), ale również emocjonalnie, a niekiedy
emocjonalne poruszenie. Jest jak wzmiankowałem
(la i Ha) wyzwalamy przy tym energiÄ™ instynktownÄ….
rewanżem wobec osób budzących zazdrość i
Nic w tym dziwnego. Jeśli zasadna jest hipoteza, że
lęk, rekompensatą za własne poczucie niższości,
komizm zakotwiczony jest w dialektycznym żywiole
\vsobne czy narzucone z zewnÄ…trz; albo
naszego istnienia, śmiech na jego tle musi
konsekwencją niechęci czy pogardy dla
aktywizować wszystkie władze psychiczne.
odmieńców; albo nasycony jest swego rodzaju
Dodajmy przy tym, że neutralizuje on w pewnej
bolesną pasją, ponieważ społeczeństwo, jakże
mierze nasze obronno-zaczepne reakcje, zbliżając je
dalekie od wyznawanego ideału, składa się z żałosnych
w charakterze do postaw refleksyjno-ludycznych.
osobników. Kogoś, kto za wysoce pożądany uważa
PociÄ…ga on bowiem za sobÄ… nie tylko w przypadku
wzór społeczeństwa ofiarującego pozycje czołowe
sztuki, która jest zawsze wirtualna (rzeczywistość na
ludziom o autentycznych zasługach, śmieszy i
niby), ale i w sytuacjach życiowych doświadczenia
zarazem boli np. eminencja w gronostajach, która
zastępcze, tzn. tylko para-praktyczne" 4>.
wciąż wykłada o poszanowaniu godności ludzkiej
Z przedstawionych rozważań wynika zatem, że
i praworządności, a sama gotowa jest łamać ją na
jedyny warunek psychologiczny, jaki dałoby się
każde skinienie, albo mający się za uczonego redaktor
ustalić dla komizmu, sprowadza się do traktowania
z wyrazami naród" i patriotyzm" wciąż na ustach i
nie na serio" tego, co zostaje ośmieszone.
pod piórem, a który jest zwyczajnym serwilistą; albo
jakaś tam pani, której kwalifikacje intelektualne
4
' Por. na ten temat dywagacje K. ćapka pt. Przyczynek do stwa
sięgają zaledwie asystentury, ale z racji innych
anegdoty ( Teksty" 1975 nr 4, s. 149 158).
wpływów zostaje kierownikiem zespołu
uniwersyteckiego. Nietrudno
39
filmach) albo że wyżywając aspołeczne instynkty
Nie na serio", tzn. musi wystąpić jakiś wyrazny
niektórzy dostrzegają komizm w cudzej brzydocie i
brak przywiązania i respektu dla danej wartości,
cudzym kalectwie. Przykłady te kłócą się z przed-
którą śmiech podaje w wątpliwość, czy poczucie
stawioną przeze mnie analizą, zwłaszcza zaś stawiają
bezwartości, którą obnaża i atakuje, bądz też ostra
pod znakiem zapytania zwiÄ…zek komizmu z
świadomość, że respektowana wartość, którą
filozoficzną zadumą nad światem i egzystencją
[ Pobierz całość w formacie PDF ]