[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ważnego świadectwa o stosunkach panujących między kabalistami z Langwedocji a centrum w Geronie
dostarcza nam Aszer ben Dawid, bratanek Izaaka Zlepego, który przez dłuższy czas przebywał u boku swego
wuja (jego ojciec był także znany jako ezoteryk) i cieszył się jego dużym zaufaniem. Od niego wiemy, że Izaak
przybył do Gerony i że przez czas jakiś przebywał w Beziers. Teksty Aszera ben Dawida, zwłaszcza Perusz
Szem ha-Meforasz, komentarz do tetragramu, oraz komentarz do trzynastu middot należy ze względu na treść
umieścić w połowie drogi między ideami Izaaka a koncepcjami, które zostaną sformułowane w Geronie.
Kabaliści z Gerony tworzyli święte bractwo, chawura qaddisza, na którego czele stał Mojżesz ben Nachman
(Nachmanides), największy autorytet ówczesnej epoki. Do najznamienitszych członków bractwa należeli: Ezra
ben Salomon, Azriel z Gerony i Jakub ben Szeszet.
Stworzyli oni mnóstwo dzieł: Nachmanides napisał komentarz do Tory, do Księgi Hioba, a także do Sefer
Jecira, a Ezra do Pieśni nad pieśniami. Z kolei ten sam Ezra oraz Azriel zredagowali jeden po drugim
ezoteryczny komentarz do talmudycznych aggadot. Mędrcy z Gerony tworzyli ponadto teksty czysto
kabalistyczne: tak więc Azriel napisał komentarz do codziennej liturgii, a także mały katechizm dotyczący
dziesięciu sefirot, zaś Jakub ben Szeszet wyłożył swoje nauki w Sefer ha-Emuna we-Bittachon - Księdze wiary i
ufności.
Po uważnym zbadaniu tych dzieł narzuca się kilka wniosków:
- Mimo ogólnej zgodności ezoteryków z Gerony co do zasadniczych doktryn, między poszczególnymi
postaciami istnieje sporo drobnych różnic. Niektórzy są zdecydowanie bardziej konserwatywni (Nachmanides i
Ezra), inni natomiast skłaniają się ku kreatywności i innowacjom (Azriel i Jakub ben Szeszet).
- Chociaż wszyscy są uczniami Izaaka Zlepego, znają Sefer ha-Bahir i nie jest im obcy neoplatonizm, ich
teksty wykazują wyrazne różnice. Z jednej strony spektrum Nachmanides jest niewątpliwie najbliższy kabale
Izaaka Zlepego, podczas gdy Azriel plasuje siÄ™ po przeciwnej stronie, jako najbardziej naznaczony
neoplatonizmem, być może podatny na wpływ Jana Szkota Eriugeny, a w każdym razie niewątpliwie na wpływ
kręgu `Ijjun.
- Uczeni z Gerony zmuszeni są prowadzić podwójną walkę. W odpowiedzi na ataki niejakiego Meira ben
Szimona z Narbonne muszą się usprawiedliwiać z zarzutów, że wprowadzili do judaizmu wywrotowe doktryny.
Wobec stronnictwa majmonidesowego przedstawiajÄ… siÄ™ wraz z Jakubem ben Szeszetem w jego Mesziw
Dewarim Nechonim (Księdze podającej słuszną odpowiedz), jako mistrzowie zdrowej ortodoksji, występujący
przeciwko Samuelowi ibn Tibbonowi.
Historyczna wielkość Gerony polega na tym, że tu ostatecznie połączono langwedocką kabałę gnostyczną i
kontemplacyjną z myślą żydowską wyrosłą na gruncie tradycji grecko-arabskiej. W Katalonii dokonano również
syntezy Boga Plotyna z Bogiem biblijnym, doktryny stworzenia ex nihilo z doktryną emanacji. Tutaj też
powiązano sefirot z różnymi stopniami hierarchii bytu. Próby zharmonizowania za wszelką cenę powyższych
orientacji spowodowały, że całej sieci koncepcji i wartości tradycyjnego judaizmu zaczęto przypisywać
nadmierne znaczenie. Bóg, Tora i Izrael oraz to, co ich jednoczy, wiąże ze sobą w długim toku historii od
30
stworzenia aż do zbawienia, stają się przejawami procesów mających początek w sefirot. Objaśnienia dotyczące
przykazań nauczają, że człowiek może oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na wnętrze świata boskiego.
2. LITERATURA Z KRGU `IJJUN
Obok kabalistów z Gerony w Hiszpanii funkcjonowała jeszcze inna, anonimowa tym razem, grupa
mistyków. Działała prawdopodobnie w Toledo w latach 1230-1260. Niewątpliwie wywarły na nią wpływ teksty
Azriela. Z racji anonimowości, jaką otoczył się ów krąg ludzi, tekstom powstałym w jego obrębie,
charakteryzującym się pewną ilością wspólnych cech, nadano nazwę literatury kręgu `Ijjun" od tytułu jednego
z najważniejszych dzieł, zatytułowanego Sefer ha-`Ijjun, czyli Księga kontemplacji. Przede wszystkim rzuca się
w oczy pseudoepigraficzny charakter tych tekstów, które przypisywano dawnym Geonim. Za autora Sefer ha-
`Ijjun na przykład uważano Gaona Szammaja; Ma`jan ha-Chochma, czyli yrddło mądrości, uchodziło za tekst
przekazany Mojżeszowi przez anioła; jeszcze inne pismo nazwano z kolei Midraszem Szimona Sprawiedliwego.
W mistycznym kręgu `Ijjun przeredagowywano ponadto stare teksty Merkawy, między innymi Szi `ur Qoma, a
także wiele orientalnych zródeł magicznych na temat imion boskich. Innymi słowy mamy tu do czynienia z
twórczością czerpiącą ze starożytnych żródeł, która podaje się za ich prawowitego spadkobiercę. Znamy ponad
trzydzieści tego typu tekstów, z których na ogół zachowały się jedynie fragmenty.
Obserwujemy tu rozkwit duchowości, w której stapiają się ze sobą: mistyka języka, inspirowana przez
SeferJecira, oraz mistyka światła o inspiracji neoplatońskiej (pochodząca z hiszpańskiej szkoły Ibn Massary i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]